KAMUS KULINER

KAMUS KULINER BASA JAWA-JAWA

Ampyang

Panganan legi kang kagawe saka gula jawa dimasak nganti remambut banjur diwenehi kacang lan dicithak.

Apem

 Panganan soko bahan glepung beras kang biasane kangge upacara Saparan Yoqowiyyu.

Areh

Wujude cair , arupa santen kenthel kang wis digodhog.

Bahane saka santen klapa.

Wingka Babat      

Bentuke meh padha karo jadhah, mung rasane legi banget lan wis rupa dibakar sangan.

Bahan dhasare beras ketan, kambil, lan gula. Asale saka Magelang

Arem-arem

Panganan kagawe saka beras diwungkus godhong gedhang lajeng dikukus, ana isine ayam,sayur,lsp.

Arum manis           

Panganan legi kaya dene kembang gula kang wujud kapas legi kagawe saka gula.

Bajigur

Wedhang jahe kang ditambahi garingan kolang kaling, ager-ager, blimbing, ulan kulit gambusing (jeruk bali).

Bajingan

Kambil kemelas utawa Tela Marekam kang wis diresiki kulite banjur dijegurke badheg. Rasane legi lan pulen . asale saka magelang

Brangkal

Panganan kagawe saka tela parut dibumbu gurih terus digoreng.

Bengawan solo

Panganan kagawe saka tela parut dikukus diwenehi werna, tengahe isi gedhang lan dimaem kaliyan parutan klapa.

Beras kencur

Wedhang kang biasa diombe kanggo jamu, kagawe saka beras+kencur+gula jawa.

Bolumprit               

Panganan legi kemriuk kang digawe saka adonan glepung tela, gula lan santen kanil kang dichitak ing panggangan wujud punthukan.

Bongko                   

Panganan gurih kang digawe saka parutan klapa enom kang dibumboni gurih lan diwenehi kacang tholo.

Bothok
Panganan kang digawe saka tahu lan tempe kang diiris cilik-cilik kang dimasak, urang lan teri sakcukupe, lamtara (pete Cina), kambil enom parut, kang diwenehi bumbu alus lan ana kang mung diiris cilik-cilik. Isi bumbu kuwi mau mengkreng, rawit, belimbing wuluh, tomat, bawang, brambang, godhong jeruk purut, uyah, gula, lan moto sakcukupe. Kabeh bahan mau dicampur dadi siji diwungkus

Bunthil
Panganan kang digawe saka godhong tales kang digodhog nganggo bumbu brambang, bawang, gula jawa, tumbar, salam, laos, uyah lan moto. Godhong bunthil mau diwenehi isi kayata bothok, ditambah areh, diwungkus dadi siji nganggo godhong gedhang lan didhang.

Carabikang

Panganan kagawe saka campuran glepung beras lan aci, wujudipun bunder lan mekar kaya kembang warna warni.

Carang gesing

Panganan saka gedhang, santen kenthel, pandan, endhog lan gula kang diwungkus godhong gedhang banjur dikukus.

Cemplon                 

Gorengan saka parutan tela pohung kang dikepel bunder isi gula jawa.

Cenil

Panganan saka pathi tela kang diwenehi warna sakdurunge digodhog. Dipangan karo parutan klapa lan gula pasir

Cethot

Panganan guruh saka glepung sagu kang digawe bundher, dicemplungke banyu umob, dipangan karo klapa parut.

Clorot                     

Panganan legit kang uga diarani “Dumbek” ing Tuban, wujude congorng kaya trompet kabuntel godhong lontar utawa janur digawe saka glepung mawa santen lan gula jawa.

Combro

Bakwan tela kang isi sambel tempe.

Cothot                    

Gorengan legi kang digawe saka tela pohung kang wis digodhog lan didheplok banjur dikepel lonjong isi gula pasir sarta digoreng.

Cucur

Panganan saka glepung beras kang diroeng, warninipun coklat amargi campuran saking gula jawa, rasanipun legi. Asring wonten ing pasar tradisional.

Enten-enten

Panganan legi saka parutan klapa diwenei gula jawa.

Entho-entho           

Panganan gurih kagawe saka parutan klapa enom kang dibentuk bunder mawa glepung beras banjur digoreng.

Emping
Panganan kang saka isi mlinjo kang digepengke, dipepe, digoreng, bibar e diwenehi bumbu, biasane mung dibumbuni uyah sakcukupe. 
Emping teki

Panganan kagawe saka suket teki kang digongso terus digepuk tipis di pepe lagi digoreng.

Enthog-enthog          

Panganan gurih kang digawe saka glepung jagung kang diadang lan dibentuk   bunder kaya endhog.

Enting-enting         

Panganan legi kang digawe saka gongsonan kacang kang didheplok lan dicampurake gula remambut banjur dichitak.

Galundheng           

Panganan legi awujud roti bolu kang digulung.

Gaplek                    

Bahan panganan kang digawe saka tela pohung kang diepe nganti garing.

Gathot

Panganan saka gaplek kang dikukus karo gula.

Gaya baru

Krupuk tela kang rasane meh kaya slondhok, nanging bentuke luwih cilik lan tipis. Rasane gurih lank rasa lembut ing ilat. Asale saka magelang.

Geblek                    

Panganan gurih kagawe saka pathi tela kang diuleni lan dibentuk kaya angka 8 sambung-sambungan banjur digoreng.

Geplak

Pangnanan legi saka parutan klapa, diwenehi gula lan werna kang diepeli.

Gethuk

Panganan saka tela kang dikukus banjur dijojoh (dideplok) lan diwenehi gula karo parutan klapa.

Glali                        

Panganan legi kaya dene kembang gula, ananging pliket lan rada mulur kang kagawe saka gula.

Grontol                   

Panganan saka wiji jagung kang disosog lan digodhog banjur diwenehi parutan klapa enom.

Growol

Panganan saka tela kang dikum kurang luwih 3 dina lan digonta-ganti banyu, diperes lan diremet nganti ajur banjur dikukus.

Gudhangan            

Panganan saka rajangan ayur-sayuran kaya dene: bayem, kangkung, kenikir, kacang lanjaran, wortel, thokolan,lsp kang wis digodhog  lan dibumbuni megana.

Gudheg

Panganan saka tewel (gori/nangka enom) kang dimasak karo bumbu lan santen kenthel, digeneni nganggo kuali nganti asat

Hawug-hawug       

Panganan legi kang digawe saka adonan glepung ketan lan parutan klapa digawe rong werna (biasane abang lan putih) banjur dikukus.

Jadah

Panganan kagawe saka beras ketan ingkang dikukus lan dithuthu kanthi lembut. Asring wonten ing tiyang hajatan.

Jadah manten        

Jadah isi abon utawa daging kang diwungkus endhog dadar dibentuk segitiga, banjur disunduk nganggo pring kawungkus glonggong.

Jlanggem                

Gorengan legi meh kaya “Randha royal” kang tengahe diisi gula pasir lan digoreng.

Karag

Sega diuleni mawa gamam + bleng banjur dikukus, diirisi lan diepe banjur digoreng.

Karang gesing

Bentuke tumtuman gandhum kang dicampur karo gedhang. Tumtuman mau didang. Rasane legi lan pulen. Bahan dhasare gedhang karo gandum. Wujude meh pada karo utri utawa nagasari, mung gedhange luwih akeh. Asale saka magelang.

Katul beras abang 

Panganan legi saka adonan katuling beras abang, gula lan santen kanil kang dikukus kanthi wungkusan godhong gedhang.

Katul jagung          

Panganan legi saka adonan katuling jagung, gula lan santen kanil kang dikukus kanthi wungkusan godhong gedhang.

Kembang goyang  

Klethikan legi digawe saka adonan gandum, santen kanil lan gula, banjur diclupi cithakan panas bentuk kembang saka wesi lan digoyang-goyangake ing minyak panas nganthi icul dhewe.

Kembang jambu   

Panganan legi awujud klethikan saka adonan glepung beras, glepung ketan, santen kanil,endhog lan gula kang dibentuk kaya kembang jambu sacepuk banjur digoreng lan diglasir gula putih.

Kembang waru     

Panganan gurih awujud klethikan saka adonan glepung beras, glepung ketan, santen kanil,endhog, gula lan garam  kang dibentuk kaya kembang waru sacepuk banjur digoreng.

Kipa

Panganan asal kota gedhe kang ditekuk, warna ijo isi gedhang utawa enten-enten.

Klepon

Panganan saka glepung beras ketan diuleni karo santen, diisi gula jawa banjur dicemplungake ing wedang umub, dipangan karo parutan klapa

Kopi Jos
Ejeran kopi ireng kan diwenehi mawa areng. Mula jenenge kopi jos, merga muni suara “joss” pas mawa areng mau dicelupke nggon kopi ireng kuwi.
Kroket           

Panganan gurih kagawe saka kentang kukus dilembutake lan diisi daging lan rajangan wortel, banjur dikepel lonjong kaya kroket lan digoreng.

Krupuk garut

Panganan kang gurih bahane saka adonan garut kang digiling (glepung+garam +bawang) banjur digodhog, diirisi-diepe lan digoreng.

Kumbu                                                                                

Bahan isen-isen kang kagawe saka kacang-kacangan.

Kunir asem

Wedhang kang kagawe saka kunir+asem jawa+ gula jawa, biasa diombe kanggo jamu.

Lanthing                

Panganan gurih saka bahan tela pohung wujud klethikan goreng bunder-bunder kaya angka 8, ana uga kang nyebut “Alen-alen” lan “Slondhok”.

Lapis

Panganan saka glepung beras ketan, santen lan gula kang diwenehi warna lan dicethak. Warna lapis siji lan sijine beda saengga katon endah.

Lapis legit

Panganan ingkang kagawe saka glepung beras ingkang dikukus lan wujudipun ditumpuk-tumpuk warninipun selang seling dados disebat lapis. Dipunsebat legit amargi rasanipun legi.

Ledre                      

legi saka dadaran gandung rasa legi kang diisi dheplokan gedhang legi banjur dilempit dadi loro.

Legendar                

Panganan gurih kang digawe saka ketan kang diadang mawa bleng, banjur dijojoh nganti pulen lan dikrawu parutan klapa enom.

Lemet                     

Panganan legi saka parutan tela pohung kang dikukus kanthi wungkusan godhong gedhang.

Lemper

Panganan kagawe saka beras ketan kang kawungkus godhong gedhang, isine abon (iwak ayam utawi sapi kang di suwir-suwir lajeng digoreng).

Lenthuk

Panganan kagawe saka telo kukus dideplok diwenehi uyah, digiling sak lindok banjur digoreng.

Legendar

Krupuk sing asale saka sega wadhang. Sega mau didheplok karo dicampuri uyah bleng. Sak banjure terus di iris-iris tipis. Sakdurunge digoreng , biasane dipepe dikik. Asale saka magelang.

Lepet 

Panganan gurih saka ketan kang dikukus kanthi wungkusan godhong pring.

Lotek

Panganan kagawe saka campuran sayur-sayur ingkang sampun digodhog lan sayur-sayur ingkang taksih mentah ugi lajeng dicampur kaliyan kaliyan ulekan gula, lombok, lan kacang.

Lumpia                   

Gorengan kang uga diarani “Risoles” wujud buntelan dadaran glrpung kang diisi rajangan sayuran kaya dene: wortel, thokolan, bung, lsp.

Lumpyang             

Panganan gurih kang digawe saka adonan pathi kanji digoreng nganggo lenga adem diobori, wujude kaya “Lumpia” kenyil-kenyil isi thokolan banjur dipangan karo juruh kecap encer rasa gurih pedhes.

Lupis

Panganan kagawe saka ketan kang diwenehi gula jawa lan parutan klapa.

Lutis

Panganan kagawe saka campuran irisan maneka warni buah lan dicocol kaliyan ulekan gula, lombok, lan kacang.

Magelangan

Panganan kagawe saka campuran sega, tigan, lan mie kang digoreng. Asring dados maeman khas wonten ing warung burjo (warung manekawarna masakan saking mie)

Manggleng             

Panganan gurih kang digawe saka tela pohung godhog kang dirajang lan diepe nganti garing banjur digoreng ngati kemripik.

Marning

Kletikan saka jagung diuyahi lan digoreng.

Mata kebo

Panganan saka glepung beras ketan diuleni karo santen banjur diisi enten-enten lan dikukus dilapisi godhong gedhang

Mata roda

Panganan kang kagawe saka glepung beras kang di gulung lan isine gedhang lajeng dikukus. Dimaem kaliyan parutan klapa enom.

Megana                  

Bumbu sayur kang kagawe saka parutan klapa enom dibumbu gurih, ana uga sing dibumboni gurih pedhes.

Mendhut

Panganan ingkang kagawe saka campuran glepung beras lan aci, digawe bunder-bunder diisi gula jawa lan ning jobone diwenehi santen klapa, kawuskus godhong gedhang lajeng dukukus.

Nagasari

Panganan saka glepung beras, santen lan gula jawa kang digeneni nganti kalis, diisi gedhang banjur dibuntel nganggo godhong klapa terus dikukus.

Ndog cecak

Panganan kaya permen cilik-cilik warna-warni isi kacang-kacangan segedhe endhog cieak.

Ondhe-ondhe         

Panganan legi bentuk bunder saka glepung ketan kang diisi kumbu kacang banjur diglindhingake ing wijen lan digoreng

Ondhe-ondhe ceplus

klethikan legi gedhene sakneker kang kagawe saka adonan gandum diglindhingake ing wijen banjur digoreng nganti kemripik.

Ondhe-ondhe roti

panganan legi gedhene sakepel kang digawe saka adonan glepung, endhog lan gula kang dikepel banjur diglindhingake ing wijen sarta digoreng.

Ongol-ongol           

Panganan legi kagawe saka adonan glepung beras, glepung ketan, santen, gula, lsp kang diwenehi werna, banjur dikukus mbaka salapis nganti dadi lapisan warna-warni.

Parem                                    

Panganan legi saka glepung beras kang dibubur mawa parutan jahe lan gula jawa.  

Pecel

Panganan kagawe saka sayur ingkang warninipun ijem-ijem digodhog lajeng diparingi bumbu ulekan kacang lan lombok.

Pecel lele

Panganan kang kagawe saka iwak lele kang digoreng lajeng disiram kaliyan santen kelapa.

Penyek dele

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, dele lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih.

Penyek jingking

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, jingking lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih.

Penyek kacang

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, kacang lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih

Penyek teri

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, gereh teri lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih.

Penyek undur-undur

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, undur-undur lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih.

Penyek urang

Panganan kagawe saka campuran saking glepung beras, aci, gereh urang lan bumbu-bumbu dhapur ingkang digoreng, rasanipun asin lan gurih.

Petolo

Panganan menika kagawe saka beras ketan lan glepung beras ingkang warnanipun warna warni dipun paringi toya santen. Panganan khas saking Kediri.

Pipis

Awujud tumtuman gandum kang rasane legi lan wis didang. Wujude meh pada karo utri nangiung ora ana gedhange. Asale saka magelang

Puthu                      

Panganan saka glepung beras kang wis disrinthili banjur dikukus kanthi cetakan saka pring, diisi gula jawa lan diwenehi parutan klapa enom sarta dikepyuri gula pasir.

Puthu ayu              

Panganan wujud roti kukus kagawe saka glepung, santen lan gula mawa warna ijo, banjur nduwure diwenehi parutan klapa enom

Randha Royal
Panganan saka tape tela kang dialuske dibentuk bundher-bundher, njerone bisa diisi mises, keju, utawi selai, kang dicelupke adonan saka campuran gandhum, diwenehi gula, uyah lan banyu sakcukupe, lan diwenehi kocokan endhog.

Rengginang            

Klethikan gurih awujud krupuk kang digawe saka kukusan ketan mawa bumbu  kang dicithak bunder banjur digoreng.

Rujak

Panganan kagawe saka buah-buwahan ingkang diulek campur kaliyan lombok, kacang, gula jawa, lan sarem.

Sagon                      

Panganan legi kang digawe saka glepung ketan, parutan klapa lan gula pasir diuleni banjur dicithak ing panggangan.

Satu                        

Panganan legi kang digawe saka glepung kacang ijo lan gula banjur dicithak ing panggangan.

Sawud                    

Panganan legi kang digawe saka sawutan (parutan kang gedhe) tela pohung diadang mawa gula lan pawarna banjur dikrawu parutan klapa enom.

Sayur lodheh

Panganan kagawe saka sayur ingkang dimasak sesarengan kaliyan santan klapa.

Sega gurih

Panganan ingkang kagawe saka beras ingkang dimasak sareng kaliyan santen klapa. Warnanipun kuning amargi diparingi kunir ananging wonten ugi ingkang warninipun pethak amargi mboten dipunparingi kunir.

Sega kucing

Panganan ingkang isinipun sega lan oseng tempe, sega lan sambel, sega goreng, sega lan sayur, lsp. Sega kucing menika wonten ing angkringan (warung maeman ing pinggiran dalan) daerah Yogyakarta.

Sekotheng
Wedhang kang saka jahe kang digeprek, godhong pandan, serai lan gula pasir, diwenehi irisan tipis kolang-kaling, sagu mututiara kang digodhog, roti tawar, kacang ijo kang digodhog, lan kacang tanah sangrai.
Semar mendem         

Panganan gurih kang digawe saka ketan dikepeli isi daging utawa abon lan diwungkus endhog dadar banjur dibentuk lonjong.

Semprong

Panganan saka gandum, gula, endhog lan gula kang dicetak ing cetakan banjur digulung.

Slondhok

Awujud meh kaya krupuk , bentuke dawa kaya kalung. Rasane gurih. Bahan dhasare yaiku tela. Asale saka magelang.

Sriping

Panganan kagawe saka gedhang setengah mateng diiris tipis-tipis lajeng digoreng.

Srundeng               

Parutan klapa gurih kang digoreng.

Tape (Tela, Ketan)
Panganan kang digawe saka ketan utawa tela utawa ketan kang wis difermentasi nganggo ragi. Ing wektu fermentasi tape, nganggo werna-werna mikroorganisme. Saka werna-werna kuwi mau bentuke dadi mbanyu, rasane legi rada kecut, rada pliket, lan ngandhut ‘alkohol’.
Telur gabur

Kletikan saka adonan pathi kanji, campuran gandhum+uyah+endhog+santen+pewarna kang di uleni bentuk lonjong kaya endhok iwak gabus banjur digoreng lan diglasir gula.

Tempe benguk          

Tempe saka bahan kacang benguk kang dibacem mawa santen kanil.

Temu lawak

Wedhang kang biasa diombe kanggo jamu, kagawe saka campuran temu lawak lan gula jawa.

Terancam
Panganan kang digawe saka mlandhing (pete Cina), kecambah, kacang panjang, godhong kemangi, kang dicampur karo bumbu alus lan parutan kambil kang didhang 30 menit. Isine bumbu kuwi mau bawang, rawit, kencur, trasi kang dibakar, uyah irisan gula Jawa.
godhong gedhang lan didhang ngnthi mateng
Thiwul           

Panganan legi kang digawe saka gilingan tela pohung kang disrinthili mawa gula jawa banjur diadang.

Thontho

Wujude glindhingan sepada setin. Rasane gurih. Bahan dhase kambil, glepung lan uyah. Bahan-bahan mau dibunder-bunder banjur digoreng.Asale saka tanah jawa

Timus

Gorengan saka ubi kang wes digodhog lan diuleni banjur dikepel rada lonjong.

Tumpeng

Panganan ingkang kagawe saka beras ingkang dimasak migunakaken kusan (piranti masak tradisional jawa) sahengga wujudipun kerucut. Asring dipundamek kangge upacara adat utawi tiyang ingkang kagungan hajat.

Unthuk cacing       

Panganan legi saka glepung ketan kang dicithak cilik dawa kanthi unthuk-unthukan kaya punthukan cacing banjur digoreng.

Unthuk yuyu         

Panganan gurih saka adonan glepung ketan, endhog (akeh kuningane), jahe, gula lan garam kang dicithak mlungker-mlungker banjur digoreng.

Untir-untir             

Panganan legi awujud klethikan goreng digawe saka adonan glepung, endhog lan gula kang diuleni lan dibentuk dawa banjur diunter-unter.

Wajik                      

Panganan legi kang digawe saka ketan kang diadoni mawa gula jawa.

Wedhang Jae (Jahe)
Wedhang mateng dicampur jae kang digeprek utawa jae mau digodhog bareng banyu, diwenehi gula. 
Wedhang lombok

Wedhang saka geprekan lombok rawit kang diwenehi gula batu.

Wedhang rondhe
Wedhang kang saka jae kang dibakar, godhong pandan lan serai, gula pasir, diwenehi rondhe, kacang tanah sangrai, kolang-kaling, sagu mutiara abang. Rondhe kuwi mau bentuke bunder, saka adonan tepung ketan putih diwenehi uyah, kang isine kacang tanah, kang digodhog.
Wedhang Sereh
Wedhang saka nggawene nganggo godhong sereh kang digodhog bareng banyu karo gula ngnthi mateng.
Wedhang Setup
Wedhang saka jambu kluthuk kang dionceti, di tugel-tugel, digodhog bareng banyu sak gulane nganthi mateng.
Wedhang Tebu
Wedhang kang nggawene mung saka tebu kang diperes banyune. Biasane ditambah batu es, dadi es tebu.
Wedhang Uwuh
Wedhang kang digawe saka jae bakar kang digeprek, serutan kayu secang garing, gula batu, godhong kayu manis garing, godhong cengkeh garing, godhong pala garing lan cengkeh utawa batang cengkeh garing kang digodhog nganthi mateng.
Wela

Gethuk kang isine tempe.

Yangko          

Panganan kagawe saka glepung beras, rasane legi, wujude asring kotak-kotak lan warnawarni, asalipun saka dhaerah yogyakarta.

kapetik saka: makalah kelompok makul Semantik Basa Jawa.